شخصیت اسلامى از دو راه یافت مىشود:
1) از راه نسب
2) از راه حسب و فضایل نفسانى.
شخصیت نسبى که اسلام آن را پذیرفته است، تحت تاثیر عوامل مختلفى است: قانون وراثت، تغذیه از راه مشروع، تاثیر محیط، تاثیر همسر و رفیق، اولاد صالح و غیره در تشکیل چنین شخصیتى نقش دارند. زهرا سلام الله علیها از نظر قانون وراثت، پدرى چون رسول گرامى(ص) دارد که به گفته سعدى همه مراتب انسانیت را به کمالاتش پیموده است. همه تاریکىها به جمالش روشن شده است و همه صفات او در انتهاى خوبى است:
بلغ العلى بکماله کشف الدجى بجماله حسنت جمیع خصاله صلوا علیه و آله
مادرى چون خدیجه دارد که باید گفت اسلام مرهون زحمات آن بزرگوار است. مادرى که سه سال، مسلمانان محصور در شعب ابى‌طالب را اداره کرد و همه اموال خود را در این راه خرج کرد. مادرى که چندین سال در مکه با آن مصیبتهاى کمرشکن ساخت و دوش بدوش رسول اکرم(ص)، اسلام را یارى فرمود و در این راه سنگها به بدن مبارکش فرود آمد، بى‌حرمتیها به او وارد شد، شماتتها در این راه دید و هرچه این اتفاقات بیشتر مىشد، صبر و استقامت او زیادتر مىگشت.
و اما از نظر قانون تاثیر غذا: مورخین نوشتهاند که وقتى اراده حق تعالى به خلقت زهرا سلام الله علیها تعلق گرفت، پیامبر گرامى مامور شد که چهل شبانه روز در کوه حرا به ریاضت دینى پردازد.
حضرت خدیجه در خانه خود، از مردم گوشه گرفته و به عبادت مشغول بود و پیامبر گرامى در کوه حرا، پس از آن مدت فرمان آمد که پیامبر به خانه بازگردد. از عالم ملکوت براى آنان غذا آوردند. سپس نور زهرا به حضرت خدیجه منتقل شد.
از نظر تاثیر محیط: حضرت زهرا(س) علاوه بر آنکه در دامن مادرى فداکار، با گذشت و با استقامت و در دامن پدرى چون پیامبر گرامى(ص) پرورش یافت، محیط زندگى او محیط پرتلاطمى بود. مکه با آن مصیبتها و حوادث ناگوار، محیط پرورش او بود. در شعب‌ابى‌طالب با آن حوادثى زندگى کرد که امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه آنجا را براى معاویه چنین توصیف مىکند: «شما ما را سه سال در میان آفتاب زندانى کردید، به طورى که بچههاى ما از گرسنگى و تشنگى مردند، بزرگان ما پوست گذاردند، صداى آه و ناله زنها و بچهها بلند بود...» روشن استبچهاى که در این چنین محیطى پرورش یابد; مخصوصا اگر مربىاى چون پیامبر گرامى داشته باشد، استقامت او، صبر او و سعه صدر او زیاد خواهد بود:
ناز پرورده تنعم نبرد راه به دوست عاشقى شیوه رندان بلاکش باشد...
زهرا سلام الله علیها از نظر همسر و مصاحب و از نظر اولاد صالح نیز فوق العاده است. شوهرى چون امیرالمومنین(ع) دارد که بیش از سیصد آیه از قرآن شریف درباره او نازل شده.
شوهرى که از نظر تاریخ، قطعى است که اسلام مرهون او است. شوهرى که به اقرار خود اهل تسنن، عمر بیش از هفتاد مرتبه در مواقع مختلفه گفته: لولا على لهلک عمر.
فرزندانى چون حسن، حسین، زینب و کلثوم دارد که اگر نبودند، قطعا اسلام نبود. زهرا از نظر فرزند، ام الائمه است، سر مستودع است، مادر عصاره عالم خلقت، حضرت بقیةالله عجل الله تعالى فرجه الشریف است.
و اما از نظر فضایل انسانیت: چه مىتوان گفت در حق کسى که پیامبر گرامى(ص) کراراً دربارهاش فرموده است: ان الله اصطفیک و طهرک و اصطفیک على نساء العالمین.
همانا خداوند تو را برگزیده و پاکیزه و معصوم گردانیده و تو را بر همه زنها رجحان داده است.
اگر براى فضیلت زهرا چیزى جز سوره کوثر نبود، زهرا را بس بود که بگوید نزد خداوند افضل و برتر از عالمیانم.
انا اعطیناک الکوثر فصل لربک و انحر ان شانئک هو الابتر.
همانا کوثر را بر تو ارزانى داشتیم، پس براى پروردگارت نماز گزار و قربانى کن، به درستى که بدخواه تو دنباله بریده است.
زهرا از نظر ایمان، راضیه و مرضیه است:
«یا ایتها النفس المطمئنة ارجعى الى ربک راضیة مرضیة فادخلى فى عبادى و ادخلى جنتی».
«اى نفس مطمئنه! - که به مقام شهود رسیدهاى - بیا به سوى پروردگارت خشنود شده و داخل در زمره بندگان من شو و داخل شو در بهشت من.»
زهرا از نظر علم داراى مصحف است:
از نظر روایات، کتابهایى نزد ائمه طاهرین است که از جمله آن کتابها مصحف فاطمه سلام الله علیها است.
این کتاب را ائمه به آن افتخار مىکردهاند و مىگفتند: علم ما کان و یکون و ما هو کائن در آن است; و به خط امیرالمؤمنین و املاى حضرت زهرا سلام الله علیهما مىباشد.
زهرا از نظر زهد:
شبى که زهرا به خانه امیرالمومنین(ع) مىرفت، ایشان فرش خانهاش را از شن تهیه کرد و رسول اکرم(ص) جهازیهاى براى زهرا سلام الله علیها تهیه فرمود که همه آن جهازیه شصت و سه درهم مىشد.
جهازیه عبارت بود از:
1- عبا 2- مقنعه 3- پیراهن 4- حصیر 5- پرده 6- لحاف 7- دستک 8- بالش 9- آفتابه 10- آب خورى 11- کوزه 12- کاسه 13- آسیاى دستى 14- مشک آب 15- حوله 16- پوست گوسفند.
پیامبر گرامى(ص) چون جهازیه را دید از چشمهاى مبارکش اشک جارى شد و فرمود: «خدایا این جهازیه را که غالب آن از گل است مبارک کن!»
زهرا به خانه شوهر مىرود و در وسط راه پیراهنى را که از جمله جهازیه او است، به فقیر مىدهد و با همان پیراهن کهنهاى که داشتبه خانه امیرالمؤمنین(ع) رهسپار مىشود.
شب عروسى پایان گرفت و صبح، پیامبر گرامى(ص) به دیدن دخترش آمد و هدیه آورد. هدیه پیامبر گرامى(ص) این بود: على فاطمة خدمت ما دون الباب و على على خدمت ما خلفه.
کارهاى داخل خانه براى فاطمه است و کارهاى خارج از خانه براى على.
زهرا از این هدیه، از این تقسیم کار به قدرى خشنود شد که فرمود:
ما یعلم الا الله ما داخلنى من السرور
جز خداوند کسى نمىداند که از این تقسیم کار چقدر خشنودم.
عبادت زهرا
در روایات آمده است که حضرت زهرا(س) به قدرى روى پا ایستاد و عبادت کرد که پاهاى او متورم شد. امام حسن علیه السلام فرمودند: مادرم از اول شب تا صبح عبادت مىکرد و هرگاه از نماز فارغ مىشد، به دیگران دعا مىکرد. از او پرسیدم که چرا به ما دعا نکردید؟ فرمود: عزیز من اول دیگران، سپس ما - الجار ثم الدار.
تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها بسیار با فضیلت است. امام صادق علیه السلام فرموده:
«تسبیح جدهام زهرا سلام الله علیها نزد من از هزار رکعت نماز بهتر است» .
مىگویند: حضرت فاطمه زهرا(س) براى کمک، خادمهاى لازم داشت و گرفتن خادم و خادمه در آن زمان رایج و بلکه لازم بود. چون زهرا سلام الله علیها بر رسول الله وارد شد قبل از آنکه در این مورد چیزى بگوید، پیامبر(ص) فرمود: زهرا جان مىخواهى چیزى به تو یاد دهم که بهتر از دنیا و آنچه در آن است، باشد؟ و تسبیح مشهور را به او یاد داد.
زهرا سلام الله علیها با خوشحالى تمام به خانه بازگشت و به امیرالمومنین(ع) عرض کرد با دعایى که از پدرم صلوات الله علیه گرفتهام، خیر دنیا نصیب من شده است.
سخاوت و ایثار زهرا
مفسرین شیعه و سنى اتفاق دارند که روزى زهرا سلام الله علیها با اطرافیانش روزه بودند. در هنگام افطار فقیرى رسید و از آنها چیزى خواست. زهرا، شوهرش، بچههایش و خادمهاش افطار خود را به آن گدا دادند. زهرا براى افطار روز بعد نانى تهیه کرد. یتیمى آمد، زهرا نان را به یتیم داد در مرتبه سوم نانى تهیه نمود اسیرى آمد و افطار خود را به او داد و بالاخره هر سه شب را بدون افطار صبح کرد و آیه شریفه نازل شد «و یطعمون الطعام على حبه مسکینا و یتیما و اسیرا. انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاءا و لا شکورا!»
«و اطعام کردند طعامى را که دوست داشتند به مسکین و یتیم و اسیر جز این نیست که این کار را فقط براى خدا مىکنیم و از شما جز او سپاسى نمىخواهیم» .
